شناخت و ضرورت آن در حفظ ارزشهای هویتی

رضا ملاحسینی اردکانی

ارزش های میراث فرهنگی، داشته های هویتی – تمدنی یک جامعه است که در طول زمانی به درازای تاریخ و در پس هزاران عزت و ذلت یک منطقه جغرافیایی، به نسلی بعد از نسل بعد به یادگار رسیده است. بر همین مبنا است که می توان گفت هر نسلی در طول تاریخ، به سهم خود نسبت به حفظ و احیاء این ارزش های اصیل همت گماشته و به اندازه شکوفایی فرهنگی عصر خویش نیز بر غنای آن افزوده و به نسل بعد از خود منتقل نموده است. در زمانه ما نیز که جهان به شدت در حال تغییر و دگرگونی بوده و به واسطه پیشرفت در امر ارتباطات و تبادل اطلاعات، روز به روز به دهکده ای جهانی بیشتر تصور می گردد، حفظ و احیاء ارزش های اصیل فرهنگی و هویتی جوامعی که قدمتی به اندازه تاریخ دارند از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چه آنکه توسعه وسایل ارتباط جمعی که امید مواجهه و تفاهم بیشتر فرهنگ ها را می افزود، امرزه به وسیله ای برای تحمیل فرهنگ بخشی از جهان بر سایر نقاط آن بدل شده است و آنچه می توانست مایه وحدت فرهنگی جوامع گردد، جهان را به نوعی یک شکلی فرهنگی می خواند.

بنابراین بر هیچکس پوشیده نیست که حفاظت از ارزش ها و اصالت فرهنگی یک جامعه امکان پذیر نمی باشد مگر به واسطه عمل کردن در چارچوب روش ها و اندیشه های نوین و امروزی. از این منظر است که فعالیت های سازمان یافته غیر دولتی در این میان از اهمیت خاصی برخوردار می گردد. اما به نظر می رسد نقطه تاریک این فرایند عدم شناخت و آگاهی مردم و به ویژه جوانان از ارزش میراث فرهنگی و بنیادهای هویتی یک جامعه می باشد.

در طول تاريخ حيات بشر، رابطه اي مستقيم بين يك مكان جغرافيايي با مردمان ساكن در آن برقرار بوده است؛ مردمان ساكن از منابع طبيعي سرزمينشان استفاده مي بردند و از آن تاثير مي پذيرفتند و به همين نحو نيز بر محل سكونتشان تاثير مي گذاشتند و آن را آنگونه كه مي خواستند شكل مي دادند. در اثر همين تاثير و تاثر متقابل بود كه رابطه بين مكان جغرافيايي و ساكنان آن به يك رابطه اي عاطفي و به صورت صحيح تر به يك رابطه هويت بخش تبديل شد. تا آنجا كه هر گروه انساني نخستين هويت خود را وامدار جغرافياي محل سكونتش است كه به تبع آن به شكل دهي هويت، تاريخ، اقتصاد، فرهنگ و ... خويش مي پردازد. اين رابطه احساسي بين ساكنان يك نقطه جغرافيايي با محل سكونتشان در مباحث جغرافياي سياسي تحت عنوان «بار احساسي مكان» ياد مي شود.

اصالت این جغرافیایی ترین حس درونی انسان ها حتی مورد تایید آئین مقدس اسلام نیز قرار گرفته است تا آنجا که پیامبر اکرم (ص) در این رابطه می فرمایند: «حب الوطن من الایمان». از همین حدیث شریف نبوی می توان به اهمیت نقش تاثیر و تاثر متقابل انسان و سرزمین ساکن در آن پی برد؛ تا آنجا که نبی مکرم(ص)، دوست داشتن زادگاه و موطن آدمی را از وجوه ایمان بر می شمارند. برکسی پوشیده نیست که ایمان بالاترینِ ارزش ها در آئین مسلمانی است و نخستین شرط تحقق آن را نیز می توان «شناخت» دانست. به این ترتیب به نظر می رسد که این حدیث نبوی را بتوان بدین گونه برداشت نمود که شرط آنکه حب وطن از ایمان شناخته شود، شناخت و درک ارزش های اصیل آن و تاثیر و تاثر آن بر انسان هاست؛ وگرنه بدون شناخت و آگاهی، ازدیاد احساسیِ لجام گسیخته همین حب وطن است که منجر به بروز تعصبات کورکورانه و جاهلی می گردد. چه آنکه انسانها دوست دارند تا محل سكونتشان را تا حد ممكن به بهترين نحو برتري دهند و آن برتري و فضيلت را به رخ ديگران كشانده و ديگران را نسبت به توجه كردن به آن راغب كنند. زيرا كه بخشي از هويت خويش را وامدار جغرافياي محل زيستشان هستند و هر چه اين «بار احساسي مكان» شديدتر باشد، به همان نسبت نيز اين تلاش بيشتر است و از تداخل همين حس مشترك بين تمامي مردمان نقاط مختلف است كه «رقابت هاي مكاني» پديدار مي گردند.

قرآن کریم نیز از آثار گذشتگان به عنوان نشانه هایی یاد می کند که اگر آنچنان که شایسته است مورد توجه قرار گیرند موجب هدایت انسان می گردد. آنچه به عنوان گذشته مورد نظر قرآن است تنها وقایعی تاریخی که توسط خود قرآن نقل شده نیست بلکه بارها دعوت به سیر در زمین و مشاهده عینی آثار گذشتگان و توجه به آثار فیزیکی را توصیه می نماید. شرایط ویژه ای نظیر عقل، هوش، جستجوگر بودن و نظایر آن برای دریافتن حقایق پنهان در آثار وجود دارد. در حقیقت در نگاه قرآن گذشته نمرده است؛ عنصری است زنده که یکی از اصولی ترین نقش ها را در تنظیم روابط فردی و اجتماعی هر جامعه و شکل دادن به آینده بازی می نماید. گذشته، حال و آینده در این دیدگاه وحدت یافته و فضایی را می سازد ازلی – ابدی که ما در لحظه ای از آن به سر می بریم. بنابراین تحقیق و پژوهش بر روی تاریخ و فرهنگ یک سرزمین از هر منظر پذیرفتنی است.به شرط آنکه به تعصب و افراط کشیده نشده و انسان را به سمت هدف آرمانی خلقت رهنمون سازد.

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا